Posts tagged short story

गुरु ब्रह्मा…(Guru Brahma…)

0 Comments read kanosa
gurubramaha

आपल्या “घडण्या”त जन्मदात्यानंतर ‘शिक्षक’ ह्या व्यक्तीचा खूप मोठा वाटा असतो. आईबाबा जेव्हा आपलं लहानगं बोट अंगणवाडी बाईंच्या (आजकाल काय नर्सरी का किंडरगार्टन म्हणतात वाटतं – शेवटी मुले ही देवाघरची फुले आहेत म्हणा, so, हरकत नाही) हातात सोडून जातात त्या दिवसापासून आपलं आणि शिक्षकांचं “लव्ह-हेट” रिलेशन सुरु होतं.

काही शिक्षक अगदी कार्यानुभव सुद्धा मनापासून शिकवतात तर काहींना “वाचिक” अभिनयात पहिला नंबर मिळू शकतो. काहींना छडी लागे छमछम प्रकार आवडतो, काहींना शाब्दिक मार पुरेसा असतो. काही शिक्षक नुसताच ढीगभर होमवर्क देतात, तर काहींना प्रयोगातून शिकवायला आवडतं. एकाच शाळेत वेगवेगळे नमुने असतात, शिक्षकांचे आणि शिकणाऱ्यांचेही. पण शिक्षक कसेही असले तरी कुठे ना कुठे आपल्या समोर बसलेल्या पोरांचं भलं व्हावं हीच एक इच्छा त्यांच्या मनात असते. सुदैवाने आमच्या मुलींच्या शाळेत, “शिकून काय करायचं तुम्हाला, नवऱ्याच्या घरी पोळ्याच लाटायच्या” असं सांगणारे कोणीही महाभाग भेटले नाहीत.

शिक्षक/ गुरु ह्या व्यक्तीने असल्या घातक विचारांपासून दूर राहिलेलंच योग्य. आणि ते तसेच असतात देखील. हे “unbiased” राहण्याचं प्रशिक्षण त्यांना कोण देतं माहित नाही. शिक्षकाला ना समोरच्या व्यक्तीचं जेन्डर दिसतं, ना जात-धर्म. त्यांचं काम फक्त शिकवायचं, समोर बसलेल्या जमावातून एखादा चमकणारा खडा शोधायचा आणि त्याला पैलू पाडायचे.

अशाच एका प्रामाणिक शिक्षिकेची लहानशी गोष्ट काही दिवसांपूर्वी पाहण्यात आली. ही छोटी documentary खरंतर एका ऐतिहासिक अशा घटनेबद्दल आहे. सहा वर्षांच्या कृष्णवर्णीय “Ruby Bridges” च्या शौर्याबद्दल आहे. पण तिच्याबरोबरच तिची सडपातळ छोटेखानी शिक्षिकादेखील भावून जाते.

१९६० मध्ये, ६ वर्षांच्या ‘आफ्रिकन-अमेरिकन’ “Ruby Bridges”ने जेव्हा पहिल्यांदा शाळेची पायरी चढली, तेव्हा अनेक विवाद झाले. U.S. Supreme Court ने “Racial segregation in public schools is unconstitutional” असं जाहीर केल्यावर काही व्हाईट लोकांना ते आवडलं नाही. अशा प्रकारच्या “एकत्रीकरणा”विरोधात काही लोकांनी निदर्शनं केली. १४ नोव्हेंबर १९६० रोजी छोट्याशी “रुबी” चार ‘फेडरल मार्शल्सच्या’ संरक्षणाखाली शाळेत गेली. काही ‘गोऱ्या पालकांनी’ आपल्या मुलांना शाळेतून काढून घेतलं. काही शिक्षकांनी तिला शिकवायला नाकारलं. आणि अशातच एक शिक्षिका पुढे आली. ‘Barbara Henry’ ने रुबीला शिकवण्याची जबाबदारी उचलली. आणि पुढचं एक वर्ष तिने ‘रुबी’ला एकटीला class मध्ये शिकवलं.

हा law पास करण्यात आला तेव्हा पॉलिटिशियन्सनी दोन्ही बाजूंनी आपल्या पोळ्या भाजून घेतल्या. आणि राजकारणी हे करतच राहतील.

पण ‘बार्बरा’ने जे केलं ते फक्त एक गुरूच करू शकतो.

आपल्या शिक्षण-व्यवस्थेत अनेक त्रुटी आहेत. शिक्षणपद्धती बदलल्या पाहिजेत, वगैरे खरं आहे. पण शिक्षकांची मुलांना ‘घडवण्या’ची आत्मीयता कायम राहिली पाहिजे.
आई-बापांची जबाबदारी त्यांच्या मुलांपर्यंत सीमित असते. ही समोर बसलेली मुलं खरंतर त्या शिक्षकांची कोणी नसतात. ह्या मुलांना घडवण्याचं क्रेडिट देखील त्यांना कोणी देत नसतं. तरीही निरपेक्ष हेतूने ते आपलं काम करत असतात.

फक्त पिरियॉडिक टेबल घोकून न घेता त्यातल्या शास्त्रज्ञांच्या गमती सांगणाऱ्या माझ्या बाबांना, लॉकडाऊन मध्ये पोरांनी शिकावं म्हणून ह्या वयात Powerpoint आणि Youtube विडिओ बनवायला शिकणाऱ्या माझ्या आईला, इंग्लिश सुधारावं म्हणून उन्हाळाच्या सुट्टीत आपल्या घरी बोलवून गोठ्यात काम करत माझ्या मित्राची उजळणी घेणाऱ्या त्याच्या शिक्षकांना, आणि कुठल्या-ना-कुठल्या स्वरूपात भेटून आपल्या आयुष्याला आकार देणाऱ्या अशा तमाम गुरूंना ‘गुरुपौर्णिमे’निमित्त कृतज्ञतापूर्वक प्रणाम!

टिपटिप की रिपरिप(Tiptip Ki Riprip)

0 Comments read kanosa

रखरखीत जमिनीवर अचानक कोसळणाऱ्या पावसाबरोबर येणारा मातीचा सुगंध, आपसूकच गावाकडं घेऊन जातो. वय वीस-एक वर्षांनी कमी होतं, पाण्याबरोबर वाहणारे रस्ते आठवतात. मातीत पडणाऱ्या गारा गोळा करून खाण्यातली मजा आठवते.

दप्तर भिजू नये म्हणून ढगळा रेनकोट दप्तरावरून चढवून बागुलबुवाचा अवतार करून शाळेला जाण्यात एक वेगळीच गम्मत होती. घरी परत येताना पायाला पाणी लागू नये म्हणून घातलेल्या ‘गमबूटात’ एखाद्या डबक्याजवळ थांबून पाणी भरायचं आणि मग त्यात पाय घालून ‘पचपच’ आवाज करत चालत जायचं – ह्याला एक वेगळी बुद्धिमत्ता लागते. असो!

पावसाचा तसा त्रास कधी वाटला नाही. गावी असताना तरी नाही. पण शहरात कधी कधी पाऊस देखील ९ ते ५ करून वैतागल्या सारखा वागतो. रस्ते निसरडे करून accidents करून ठेवतो, ट्रॅफिक ला ‘जॅम’ करून ठेवतो. ‘कोरडेपणा’ची सवय झालेल्या नद्यांना कळत नाही आता पाण्याचं काय करायचं. रस्त्यांचं bladder तर लगेच फुल्ल होऊन जातं.

तरीही ह्या सगळ्या पांढरपेशी अडचणी.

मध्ये एकदा ‘नागराज मंजुळे’ ह्यांची ‘पावसाचा निबंध’ ही शॉर्टफिल्म पाहण्यात आली. धो-धो कोसळणारा पाऊस, शाळेत ‘पावसावर निबंध’ लिहून आणायला सांगितलेला मुलगा, त्याची छोटी बहीण, दारुडा बाप आणि घराला हातभार लावता लावता वैतागलेली आई ह्यांची ती गोष्ट आहे.

ती फिल्म आता पाऊस बघताना हमखास आठवते.

त्यांनतर, काही वर्षांपूर्वी जेव्हा कामवाल्या मावशींनी ‘घराचा पत्रा उडाला’ म्हणून सुट्टी मारली होती, ते सहानुभूतीने ऐकून घेतलं नव्हतं, ते आठवून लाज वाटते.

पाऊस प्रत्येकासाठी वेगळा आहे. कुणाला त्याची टिपटिप धुंद करून टाकते तर कोणी त्याच्या रिपरिपीला त्रासलेला असतो. एखाद्या प्रेमात पडलेल्याला रोमांचक तर दुसऱ्यासाठी विध्वंसक.  कुणासाठी सुंदर आठवणींचा पूर आणि कोणाला पाण्याखाली गेलेलं शेत बघताना डोळ्यातलं पाणी लपवायला आधार.

हा पाऊस एखाद्यासाठी बाष्पीभवनाची प्रक्रिया असेल, तर दुसऱ्यासाठी इंद्रदेवाची कृपा.

ज्याच्यासाठी जसा आहे तसा आहे. आपण गरम चहाचा कप हातात धरून फक्त इतकंच करू शकतो, खाली येणारा थेंब प्रत्येकासाठी सुख घेऊन येवो अशी प्रार्थना!

कानोसा (Kanosa)

0 Comments read kanosa
Kanosa

लेखक Neil Gaiman ह्यांचा एक किस्सा आठवतो. त्यात ते म्हणतात,”माझी एक लांबची बहीण जी आता जवळपास ९० वर्षाची आहे. ती आणि तिच्या मैत्रीणीना वर्ल्ड वॉर २ मध्ये शिवणकामचं काम दिलं होत. त्याकाळात कुणाकडे पुस्तक सापडलं तर त्याला सरळ मृत्यूची सजा व्हायची. अशा काळात हया मुलीला ‘Gone with the Winds’ पुस्तक हाती मिळालं होत. मग केवळ ४ तास झोप घेऊन उरलेल्या काही तासात ती ते पुस्तक रोज थोड वाचायची आणि काम करताना आपल्या मैत्रिणींना त्यातली गोष्ट सांगायची.ह्या मुली एका ‘स्टोरी’ साठी जीवाशी खेळत होत्या. हे ऐकून मला जाणवलं की मी करतोय ते काम खरंच महत्वाचं आहे. Because giving people stories is not a luxury, it’s actually one of the things to live and die for.”
भारतात तर कथा- कवितांना पुरातन काळापासून महत्त्व आहे. अत्यंत जटिल गोष्ट केवळ एका कथेच्या साह्याने कशी सोप्याने सांगता येते ह्याचं उत्तम उदाहरण आपली महाकाव्य आहेत.
गोष्टी खरंच प्रभावी असतात, त्या आपल्याला जाणीव करून देतात की आपण ‘एकटे’ नाही. कधी त्या आपल्याला काही खूप मोठा मतितार्थ समजावून जातात. कधी दुःखावर फुंकर घालून जातात, न बोलता उपदेश देऊन जातात. Viral झालेलं ‘मिम्स’ म्हणजे दुसर काय आहे ‘Mini stories’ च तर आहेत. आपल्यासारखचं विचार करणार, वागणार अजूनही कोणी आहे म्हणजेच ‘relatable’ वाटल्यामुळेचं तर त्यांना तुफान popularity मिळलीय.
आपल्या सगळ्यांच्याच आयुष्यात छोट्या मोठ्या ‘किस्स्यांना’, लहानपणी ऐकलेल्या गोष्टींना, घरातल्या आजी किंवा आजोबांच्या अनुभवांना फार महत्त्व आहे. ‘You are what you eat’ ह्यामध्ये कानाने खाणे, डोळ्याने खाणे हे देखील आलचं.
‘कानोसा’ ह्या कॉलम मधून अशाच काही गोष्टी, किस्से, अनुभव तुमच्या भेटीला आणणार आहोत. Stay tuned!

आटपाट नगरात (Aatpat Nagarat)

0 Comments read kanosa

“आटपाट नगरात एक सावकार राहत असे. त्याला दोन बायका होत्या. एक आवडती, एक नावडती. आवडतीचे नाव रूपवंती, नावडतीचे नाव गुणवंती. रूपवंतीला आपल्या रूपाचा गर्व होता. सावकार तिच्यावर प्रेम करी, तिला रेशमी कापडं आणून देई. गुणवंती दिसायला काळी-सावळी, माहेर गरिबीचं. दिवसभर घरकाम करी आणि रात्री आपल्या
खोपट्यात झोपी. एके दिवशी लाकडं गोळा करून आणत असता, तिला एक म्हातारी लंगडताना दिसली . तिने जवळ जाऊन विचारपूस केली. म्हातारीच्या पायातला काटा काढून चिंधी बांधली. म्हातारीनं आशीर्वाद दिला आणि म्हणाली, “४ कोसावर उजव्या बाजूस तळं आहे. त्यात ३ डुबक्या मार तुझी मनीची इच्छा पूर्ण होईल.” गुणवंती तळ्याजवळ गेली देवाचे स्मरण करून ३ डुबक्या मारल्या. बाहेर आली. तर अंगावर रेशमी लुगडे, हातात सोन्याची कांकण, गळ्यात सोनसळी हार. पाण्यात पहिले तर रूप गोरेपान. तडक घरी गेली. सावकाराला ओळख पटेना. मग ओळख पटवून दिली. सावकाराला गुणवंतीची ओळख पटली. आणि गुणवंती सावकारासंगे सुखाने नांदू लागली.”

चांगलं आहे ना… तळ्यात डुबक्या काय मारल्या, गुणवंती गोरी काय झाली आणि सावकाराची आवड बदलली. काळ्या रंगाचा इतका कसला तिरस्कार ? आणि गोऱ्या रंगाचं वर्चस्व किती normalize करून ठेवलंय ह्या अशा गोष्टींनी. काही दिवसांपूर्वी ऑफिसमध्ये Tea-time वेळी एका colleague ला विचारलं , “अगं चहा नाही आवडत तुला?”
तेव्हा हसत हसत ती म्हणाली, “लहानपणी मला सांगितलं होतं चहा प्यायलं की काळं होतो, मग तेव्हापासून मी चहा पीत नाही!”
लहानपणीच तिला तिच्या गोऱ्या रंगाबद्दल अभिमान ठसवण्याचा आला आणि काळ्या रंगाची भीती. आपली ही आठवण सांगताना ती हे देखील विसरली होती कि तिला हा प्रश्न विचारणारी मैत्रीण सावळी आहे.
कदाचित म्हणूनच आवडत नसेन मी ‘ह्याला’! माझ्या समोरच्या कॉफीच्या कपवरून नजर काढून मी ‘त्याच्या’कडे वळवली. “
तो”, माझ्या new hires च्या बॅचमधला माझ्यापेक्षा बराच उजळ रंगाचा बॅचमेट! हळू हळू चांगला मित्र झाला. आता अगदी ‘बेस्ट फ्रेंड’ चं लेबलही लागलंय. त्यापलीकडे काही नाही होणार. मला कुठं मिळणार आहे तसलं तळं!? कितीही इच्छा असली तरी स्वतःहून विचारायला मन धजावत नाही. त्याने नकार तिला तर माझं मन खूप खूप तुटेल. कसल्या विचारत इकडे-तिकडे बघतोय कोण जाणे? कसल्याश्या घाईत असल्यासारखा! तो म्हणाला म्हणून ह्या महागड्या कॉफीशॉप मध्येआलो. नाहीतर मला तर चहाच बरा वाटतो. आणि आता ह्याला कसली घाई झालीय?
“अरे ऐक… तुला कुठे जायचंय का? मला हि कॉफी जाणार नाही. आपण निघू शकतो.” मी टेबलावर ठकठक करत
म्हणाले.
“Ok! Ok!” त्याने स्वतःच्या तोंडावरून हात फिरवला आणि मोठा श्वास सोडला. बॅगमध्ये हात घातला आणि म्हणाला,
“हे बघ काय स्पष्ट सांग!
Will you be my girlfriend?” आणि फटकन एक गुलाबाचं फूल समोर केलं.
रडवेले डोळे पुसून,फूल घेऊन, हो म्हणून, कॉफी तशीच टाकून जेव्हा तिथून निघालो , तेव्हा त्याला विचारलं, “तुला
आवडती बायको आणि नावडती बायकोची गोष्ट माहितीय ?