आपल्या “घडण्या”त जन्मदात्यानंतर ‘शिक्षक’ ह्या व्यक्तीचा खूप मोठा वाटा असतो. आईबाबा जेव्हा आपलं लहानगं बोट अंगणवाडी बाईंच्या (आजकाल काय नर्सरी का किंडरगार्टन म्हणतात वाटतं – शेवटी मुले ही देवाघरची फुले आहेत म्हणा, so, हरकत नाही) हातात सोडून जातात त्या दिवसापासून आपलं आणि शिक्षकांचं “लव्ह-हेट” रिलेशन सुरु होतं.
काही शिक्षक अगदी कार्यानुभव सुद्धा मनापासून शिकवतात तर काहींना “वाचिक” अभिनयात पहिला नंबर मिळू शकतो. काहींना छडी लागे छमछम प्रकार आवडतो, काहींना शाब्दिक मार पुरेसा असतो. काही शिक्षक नुसताच ढीगभर होमवर्क देतात, तर काहींना प्रयोगातून शिकवायला आवडतं. एकाच शाळेत वेगवेगळे नमुने असतात, शिक्षकांचे आणि शिकणाऱ्यांचेही. पण शिक्षक कसेही असले तरी कुठे ना कुठे आपल्या समोर बसलेल्या पोरांचं भलं व्हावं हीच एक इच्छा त्यांच्या मनात असते. सुदैवाने आमच्या मुलींच्या शाळेत, “शिकून काय करायचं तुम्हाला, नवऱ्याच्या घरी पोळ्याच लाटायच्या” असं सांगणारे कोणीही महाभाग भेटले नाहीत.
शिक्षक/ गुरु ह्या व्यक्तीने असल्या घातक विचारांपासून दूर राहिलेलंच योग्य. आणि ते तसेच असतात देखील. हे “unbiased” राहण्याचं प्रशिक्षण त्यांना कोण देतं माहित नाही. शिक्षकाला ना समोरच्या व्यक्तीचं जेन्डर दिसतं, ना जात-धर्म. त्यांचं काम फक्त शिकवायचं, समोर बसलेल्या जमावातून एखादा चमकणारा खडा शोधायचा आणि त्याला पैलू पाडायचे.
अशाच एका प्रामाणिक शिक्षिकेची लहानशी गोष्ट काही दिवसांपूर्वी पाहण्यात आली. ही छोटी documentary खरंतर एका ऐतिहासिक अशा घटनेबद्दल आहे. सहा वर्षांच्या कृष्णवर्णीय “Ruby Bridges” च्या शौर्याबद्दल आहे. पण तिच्याबरोबरच तिची सडपातळ छोटेखानी शिक्षिकादेखील भावून जाते.
१९६० मध्ये, ६ वर्षांच्या ‘आफ्रिकन-अमेरिकन’ “Ruby Bridges”ने जेव्हा पहिल्यांदा शाळेची पायरी चढली, तेव्हा अनेक विवाद झाले. U.S. Supreme Court ने “Racial segregation in public schools is unconstitutional” असं जाहीर केल्यावर काही व्हाईट लोकांना ते आवडलं नाही. अशा प्रकारच्या “एकत्रीकरणा”विरोधात काही लोकांनी निदर्शनं केली. १४ नोव्हेंबर १९६० रोजी छोट्याशी “रुबी” चार ‘फेडरल मार्शल्सच्या’ संरक्षणाखाली शाळेत गेली. काही ‘गोऱ्या पालकांनी’ आपल्या मुलांना शाळेतून काढून घेतलं. काही शिक्षकांनी तिला शिकवायला नाकारलं. आणि अशातच एक शिक्षिका पुढे आली. ‘Barbara Henry’ ने रुबीला शिकवण्याची जबाबदारी उचलली. आणि पुढचं एक वर्ष तिने ‘रुबी’ला एकटीला class मध्ये शिकवलं.
हा law पास करण्यात आला तेव्हा पॉलिटिशियन्सनी दोन्ही बाजूंनी आपल्या पोळ्या भाजून घेतल्या. आणि राजकारणी हे करतच राहतील.
पण ‘बार्बरा’ने जे केलं ते फक्त एक गुरूच करू शकतो.
आपल्या शिक्षण-व्यवस्थेत अनेक त्रुटी आहेत. शिक्षणपद्धती बदलल्या पाहिजेत, वगैरे खरं आहे. पण शिक्षकांची मुलांना ‘घडवण्या’ची आत्मीयता कायम राहिली पाहिजे.
आई-बापांची जबाबदारी त्यांच्या मुलांपर्यंत सीमित असते. ही समोर बसलेली मुलं खरंतर त्या शिक्षकांची कोणी नसतात. ह्या मुलांना घडवण्याचं क्रेडिट देखील त्यांना कोणी देत नसतं. तरीही निरपेक्ष हेतूने ते आपलं काम करत असतात.
फक्त पिरियॉडिक टेबल घोकून न घेता त्यातल्या शास्त्रज्ञांच्या गमती सांगणाऱ्या माझ्या बाबांना, लॉकडाऊन मध्ये पोरांनी शिकावं म्हणून ह्या वयात Powerpoint आणि Youtube विडिओ बनवायला शिकणाऱ्या माझ्या आईला, इंग्लिश सुधारावं म्हणून उन्हाळाच्या सुट्टीत आपल्या घरी बोलवून गोठ्यात काम करत माझ्या मित्राची उजळणी घेणाऱ्या त्याच्या शिक्षकांना, आणि कुठल्या-ना-कुठल्या स्वरूपात भेटून आपल्या आयुष्याला आकार देणाऱ्या अशा तमाम गुरूंना ‘गुरुपौर्णिमे’निमित्त कृतज्ञतापूर्वक प्रणाम!
